GAZETECİ GONCA VURAL İLE ANDREADİS’İN TOLİKASI ÜZERİNE SÖYLEŞİ
Karadenizli bir kadın gazetecinin heyecan verici dönüşüm hikayesi
Μιλάμε με τη δημοσιογράφο Gonca Vural για την Τολίκα του Ανδρεάδη
Η συναρπαστική ιστορία μεταμόρφωσης μιας Μαυροθαλασσίτισας δημοσιογράφου
Yannis Vasilis Yaylalı / Demokrat Haber
Γιάννης Βασίλης Yaylalı / Δημοκρατικές ειδήσεις
Μιλήσαμε με την Gonca Vural, δημοσιογράφο που ζει στη Μπάφρα της Σαμψούντας, για την ενδιαφέρουσα ιστορία που αναφέρεται στο βιβλίο «Τολίκα» του Έλληνα συγγραφέα Γιώργου Ανδρεάδη, ο οποίος πέθανε πριν από τρεις μήνες *. Ενώ η Gonca Vural έγραφε εθνικιστικά άρθρα στις τοπικές εφημερίδες της Μπάφρας, η ζωή την έκανε έναν από τους ήρωες μιας εντελώς διαφορετικής ιστορίας. Βρέθηκε να παρακολουθεί η ίδια την Τολίκα, τη μία από τις δύο Ελληνίδες αδελφές, που πριν από περίπου 100 χρόνια, αποκόπηκαν μεταξύ τους στη Μπάφρα. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδρομής, βρέθηκε απέναντι σε πολύ εντυπωσιακά γεγονότα, βίωσε συναρπαστικές στιγμές και συναντήθηκε με εντελώς διαφορετικούς ανθρώπους.
Αυτή εδώ είναι η ιστορία της Gonca Vural, που μεταμορφώθηκε και εγκατέλειψε τα άρθρα μίσους που έγραφε στις τοπικές εφημερίδες.
Με την Gonca Vural στο βιβλιοπωλείο Beduh
Θα μπορούσατε να παρουσιάσετε λίγο τον εαυτό σας
Είμαι σαρανταοχτώ χρονών και έχω τρία παιδιά. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, ζω στη Μπάφρα της Σαμψούντας. Όσο μπορώ συμμετέχω σε κοινωνικές προσπάθειες. Έχω δουλέψει σε πολλές εθελοντικές δράσεις. Είμαι ευχαριστημένη με την ευτυχία των άλλων, προσπαθώ να κρατήσω κάθε χέρι που απλώνεται σε μένα.
Εξ όσων γνωρίζουμε, είστε και δημοσιογράφος.
Εργάζομαι ως δημοσιογράφος στη Μπάφρα πάνω απο είκοσι χρόνια. Αν κοιτάξουμε στην πρόσφατη εποχή, μπορώ να πω ότι ίσως είμαι η πρώτη γυναίκα δημοσιογράφος στη Μπάφρα. Πρώτα άρχισα να γράφω για την εφημερίδα της Altinova. Η εφημερίδα Altinova είναι ένα έντυπο που έχει μια εθνικιστική συντηρητική άποψη, και θα μπορούσα να πω επιπλέον ότι είναι μια εφημερίδα που έχει μια πολύ κοντινή σχέση με το BBP του Muhsin Yazicioglu (Büyük Birlik Partisi, BBP ή το Μεγάλο Ενωτικό Κόμμα είναι ένα ακροδεξιό ισλαμικό και εθνικιστικό πολιτικό κόμμα στην Τουρκία, που δημιουργήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 1993).
Παρενέβαιναν σε αυτά που έγραφες;
Εν ολίγοις δεν έχω δει πολλές παρεμβάσεις, σε τοπικά μέρη οι δουλειές προχωρούν περισσότερο με σχέσεις καρδιακής φιλίας. Στο κέντρο οι σχέσεις ίσως είναι πιο αυστηρές αλλά δεδομένου ότι εδώ πρόκειται για μια μικρή πόλη οι σχέσεις μπορεί να είναι πιο ελαστικές. Βέβαια δεν θα έγραφα ένα άρθρο που θα τους δυσκόλευε, ακόμα και όταν θα υπερέβαινα κατά πολύ τα πράγματα που υπήρχαν. Μετά την εφημερίδα Altinova έγραφα για την μηνιαία εφημερίδα Bafra Haber. Οι εφημερίδες Altinova και Bafra Haber προσαρμόστηκαν στην τεχνολογία και πέρασαν στο διαδίκτυο. Έτσι και εμείς, ανεβαίνοντας «επίπεδο», άρχισαμε να γράφουμε για την εφημερίδα στο Διαδίκτυο.
Κοινωνική εργασία από τη μια και δημοσιογραφία από την άλλη, πότε ανοίξατε το βιβλιοπωλείο
Beduh στο οποίο βρισκόμαστε;
Λατρεύω την ανάγνωση βιβλίων. Ο πατέρας μου είχε ένα μανάβικο, όπου πηγαινοερχόμουν. Απέναντι από το μανάβικο υπήρχε ένα μικρό βιβλιοπωλείο που το είχε ένας ηλικιωμένος θείος μου τον οποίο αποκαλούσαμε «δάσκαλο». Κάθε φορά που πήγαινα εκεί θα μου έδινε ένα βιβλίο για να το διαβάσω. Τότε αρχίζει και η αγάπη μου για τα βιβλία.
Τι είδους βιβλία σας αρέσε να διαβάζετε;
Προσπαθούσα να διαβάσω ότι έβρισκα, βιβλία όπως «Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες», εκείνη την εποχή δεν είχα δυνατότητα επιλογής. Στην πραγματικότητα, αυτά είναι και τα βιβλία που θα μπορούσα να ονειρευτώ στην αρχή της ανάγνωσής μου. Ευχαριστώ τον παππού Tonton, τον ιδιοκτήτη αυτού του βιβλιοπωλείου. Μετά από εκεί έγινα δεινή αναγνώστρια βιβλίων, αλλά οι αναγνώσεις μου εκείνο τον καιρό ήταν κυρίως βιβλία δεξιών αντιλήψεων.
Η γειτονιά Hacınabi όπου κατοικούσατε, δεν ήταν ένα μέρος στο οποίο έμεναν αριστεροί περισσότερο;
Ναι, ναι, μέναμε στη γειτονιά του Hacinabi, που είναι γενικά γνωστός ως ο τόπος όπου ζουν οι αριστεροί. Ακόμη και ο αδελφός μου ήταν αγωνιστής της αριστεράς. Εκείνη την εποχή, επειδή είμασταν μικροί, δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε πολύ καλά τί συμβαίνει και γιατί συμβαίνει. Όταν μεγάλωσα αρκετά ώστε να μπορώ να κατανοήσω τον εαυτό μου, χώρισα τον πρώην σύζυγό μου, τον οποίο παντρεύτηκα σε παιδική ηλικία. Στην πραγματικότητα η οικογένειά μου δεν ήταν διατεθειμένη να αποδεχτεί αυτόν τον γάμο, αλλά όταν έκανα αυτήν την τρέλα αναγκάστηκαν να συμφωνήσουν. Σε αντίθεση με την οικογένειά μου, ο σύζυγός μου ήταν εθνικιστής. Με την πάροδο του χρόνου, και πριν μάθω να μπορώ να στέκομαι στα δικά μου πόδια, άρχισα να μοιάζω με τον πρώην σύζυγό μου. Φυσικά, αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο όλες οι αναγνώσεις μου ήταν τόσο ελλειπείς. "Κοινώς, ήμουν ρατσίστρια" .
Αυτό αντανακλάται σε όλα, έτσι δεν είναι; Π.χ. στα άρθρα σας. Έγώ κοίταξα μερικά από τα άρθρα σας, εν ολίγοις δεν ήταν περισσότερο διεθνή θέματα;
Πώς δεν αντανακλάται, τα πράγματα που αντανακλώνται στη ζωή μου απλώνονται παντού, ειλικρινά, όταν τα κοιτάζω σήμερα, πολλά από τα άρθρα μου δεν μου φαίνονται και τόσο ευχάριστα. Δεν θα το παραδεχόμουν χθες, αλλά πρέπει με ειλικρίνεια σήμερα να παραδεχτώ ότι ήμουν ρατσίστρια. Όμως το έκανα κυρίως χωρίς να ξέρω τι είναι ο ρατσισμός. Το γεγονός ότι εδώ είχαμε έναν πόλεμο, ότι οι άνθρωποι πέθαιναν, εμείς πώς θα επαναστατούσαμε όταν έλεγαν ότι σκοτώνουν
το στρατό ή την αστυνομία;
Δεν υπήρχε και πολύ κοινή αίσθηση στον πόνο και στους θανάτους, έτσι; Έτσι, το μόνο που θα μπορούσατε να δείτε εσείς από τη Μαύρη Θάλασσα ήταν οι θάνατοι του στρατού και της αστυνομίας. Απ’όλα αυτά για σας υπάρχει μια μόνο ιστορία. Πιο πολύ οι νεκροί του κουρδικού λαού, δεν μπορούν να τραβήξουν την προσοχή και αντιμετωπίζονται σαν να ήρθαν κάπου από το διάστημα. Κατά την άποψή σας δεν υπήρχε η ιστορία κανενός άλλου …αλλά αν μπορούσατε να δείτε και τις ιστορίες εκείνων που πέθαιναν στην απέναντι κλευρά, θα μπορούσατε ίσως να σωθείτε νωρίτερα απ΄αυτήν την κατάσταση. Τι λέτε;
Λοιπόν έτσι, έτσι ήταν. Για εμάς, υπήρχαν δεν υπήρχαν οι άλλοι, υπήρχε ο στρατός και η αστυνομία, και ως εκ τούτου, δεν αναπτύχθηκαν πολύ οι συνθήκες που θα καλλιεργούσαν την συνειδητοποίηση (την ενσυναίσθηση). «Έχουν δίκιο» σκεφτόμασταν, και γι’αυτό δεν αναζητούσαμε άλλο αφήγημα. Η κοινωνία είναι ένα μεγάλο σύστημα και δυστυχώς δεν μπορούσαμε να απαλλαγούμε από εκείνους που το ελέγχουν. Μπορούμε να πούμε ότι είμασταν θύματα του κοινωνικού μηχανισμού τους. Μπορώ εύκολα να πω ότι ναι, η Μπάφρα είναι μια κωμόπολη της Μαύρης Θάλασσας η οποία δεν μπόρεσε να σπάσει το καβούκι της.
Όταν λέτε δεν μπορούσε να σπάσει το καβούκι της σε τι αναφέρεστε;
Αναφέρομαι σε όλα όσα μας έκαναν δίχως να τα προσπεράσω, μας έλεγαν τι να δούμε και πώς έπρεπε να το δούμε, και απ΄αυτή την κατάσταση δεν μπορούσαμε να ξεφύγουμε ούτε κατά ένα χιλιοστό. Αν πρέπει να μιλήσω ανοιχτά, οι αρχικοί ιδιοκτήτες αυτού του τόπου ξεριζώθηκαν και διώχτηκαν από τα γύρω μέρη και αναγκάστηκαν να ζήσουν στην Ελλάδα, φοβούνται να έρθουν εδώ.
Δεν ήταν εύκολα τα όσα έζησαν;
Βέβαια, βέβαια έτσι ήταν, και μάλιστα αυτούς τους φόβους, όπως ακριβώς τους έζησαν, τους πέρασαν και στα επόμενα μέλη της οικογένειας τους. Φυσικά και υπάρχουν άνθρωποι που έρχονται στη γη των προγόνων τους, αλλά πιστέψτε με ότι έρχονται με χίλιους φόβους. Φυσικά στους φόβους τους συμβάλλω και εγώ, όπως είπα αρθρογραφώ και στη νέα περίοδο από καιρό σε καιρό γράφω άρθρα για τους Ρωμιούς. Κάτω από τα κείμενά μου γίνονται τέτοια σχόλια που μερικές φορές ακόμη και εγώ τρομοκρατούμαι, που πολλά χρόνια πριν, οι ρωμιοί που έμεναν εδώ βίωσαν τόσο πολύ αυτόν τον φόβο και εξαναγκάστηκαν να φύγουν περνώντας από μια πολύ επώδυνη διαδικασία.
Πιο πριν και εσείς βρισκόσασταν στην ίδια κατάσταση που βρίσκονται τώρα οι φίλοι σας που γράφουν αυτά τα τα σχόλια, έτσι δεν είναι; Και εγώ παρακολουθούσα τη στήλη σας, στην οποία, αν δεν λάβουμε υπόψη αυτή τη νέα περίοδο, παίρνατε το μολύβι για να γράψετε κάτι που θα τρομοκρατούσε τους Έλληνες και τους άλλους λαούς. Δηλαδή γράφατε άρθρα που θα κρατούσαν τους φόβους ζωντανούς.
Ακριβώς όπως τα λέτε, ήταν σαν ένας φαύλος κύκλος … δημιουργούσαν συνεχή φόβο σε μια μικρή μειονότητα και το έκαναν συνεχώς μέσα από μας. Δυστυχώς, είχαμε γίνει εργαλείο μιας τέτοιας άσχημης κατάστασης.
Σχετικά με τη στήλη της Gonca Vural ...
ΓΙΑΤΙ ΠΑΡΑΙΤΗΘΗΚΑΤΕ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑ ΓΡΑΦΕΤΕ ΑΡΘΡΑ ΜΙΣΟΥΣ;
Γιατί η Gonca Vural σταμάτησε να γράφει άρθρα μίσους; Ή πιο σωστά, τι ηταν αυτόι που σας έδειξε
ότι αυτό που κάνατε ήταν λάθος;
Μπορώ να δώσω το όνομά σας;
Φυσικά δεν πειράζει καθόλου ...
Σε μια υστερική περίοδο και πάλι, ίσως το 2011, ο εμφύλιος πόλεμος κλιμακώθηκε, που αν συνέβαινε παλιά κατι τέτοιο θα το λέγαμε «τρομοκρατία». Όπως και να είναι, ας συνεχίσω… Και όπως γινόταν πάντα, ό,τι λέει η κυβέρνηση από τα τοπικά στα κεντρικά, αυτό επαναλαμβάνoυμε. Μαζί με αυτή την κατάσταση, σαν φυσική συνέπεια του πολέμου, άρχισαν να έρχονται και οι θάνατοι των αστυνομικών και των στρατιωτών. Σε μια τέτοια περίοδο άρχίσατε εσείς να γράφετε σχόλια για τα άρθρα μου. Για να είμαι ειλικρινής, τα σχόλιά σας ήταν πράγματα που γράφονταν μέσα από ένα πολύ ξεχωριστό παράθυρο. Εκείνη τη στιγμή σας μισούσα, «πώς βγάζει γλώσσα στους μάρτυρες;», «πώς έγινε σφαγή του αρμενικού λαού, του ελληνικού λαού;» θα αναρωτιώμουν. Ζούσα εδώ και θυμάμαι το πόσο θυμωμένη ένιωθα, λέγοντας «που βρίσκει αυτό το θράσος;».
Αλλά συνεχίσατε να διαβάζετε αυτά που έγραφα….
Από τη μία πλευρά, αποφάσισα να διαβάζω αυτά που γράφατε για να μπορέσω να αναπτύξω διάλογο μαζί σας. Αρχικά διαβάζα όσα γράφατε για να τα ακυρώσω (ματαιώσω). Αργότερα, με το βιβλίο του Γιώργου Ανδρεάδη για την Τολίκα και την οικογένεια του Δημητρού, το οποίο αναφερότανε στο δράμα των αδελφών Σοφίας και Τολίκα, και με όσα αναφέρατε και εσείς για τους γεμάτους ζωντάνια ανθρώπους της Μπάφρας, προβληματίστηκα.
Αρχικά, έπεφτα και πάλι σε αντιφάσεις, και αναρωτιώμουν αν πράγματι έκαναν τέτοια πράγματα σε ένα παιδί και στην οικογένειά του, και ήθελα να αποδείξω ότι όλα όσα λέγατε ήταν ψέματα. Πρώτα ξεκίνησα με το όνομα που δώσατε, και μίλησα με τον φαρμακοποιό Σαφέτ για αυτή την κατάσταση. Ο Αδελφός Σαφέτ ήταν κάποιος που είχε δει πολλά, κάποιος που νομίζω ότι γνωρίζει πολλά πράγματα για τη Μπάφρα. "Ναι είναι αλήθεια, συνέβη ένα τέτοιο γεγονός, αλλά εσύ σε αυτή την υπόθεση μην ανακατεύεσαι περισσότερο" μου είπε. Αργότερα, εξ αιτίας αυτού του θέματος, η αστυνομία ή κάποιος άλλος δεν ξέρω, πλησίασε τον αδελφό Σαφέτ και θα του έλεγε εν ονόματι του κράτους «μην ασχολείσαι με αυτό το θέμα».
Τον Σαφέτ τον φαρμακοποιό τον είχαν απειλήσει ;
Ναι, ναι, αντιλήφθηκα ότι απειλήθηκε. Μετά τον αδερφό Σαφέτ, είδα ότι όλα όσα λέγατε ήταν αλήθεια. Τότε άρχισα να διαβάζω πιο προσεκτικά όσα γράφατε. Αυτά τα πράγματα που έζησα, με εμένα και τον φασισμό βασικά, θα μπορούσα να πω ότι έγιναν ορόσημο της νέας μου ζωής. Η σαράνταχρονη Γκοντζά όταν διάβασε το βιβλίο του Γιώργου Ανδρεάδη, μέσα σε μια στιγμή έγινε ένας εντελώς διαφορετικός άνθρωπος. Δηλαδή, ένα μικρό κομμάτι αυτης μας της συνείδησης παρέμεινε μέσα μας και δεν μπόρεσαν να το ξεριζώσουν και να το πάρουν μακρυά από εμάς. Το να μην επηρεαστείς από αυτή την ιστορία, από όλα όσα συνέβησαν σε αυτήν την κοπέλα, πρέπει να είσαι εντελώς ρομπότ (αναίσθητος).
Διαβάσατε την ιστορία της Τολίκα, μετά τί έγινε;
Όταν διάβασα και τελείωσα την Tolika, ξεψαχνίζοντάς το βιβλίο μάζεψα ό,τι πληροφορία και διεύθυνση υπήρχε σ΄αυτό και που θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω. Πρώτα πήρα το δρόμο για το φαρμακείο του αδελφού Σαφέτ, απ΄τον οποίο πήρα κάποιες πληροφορίες, αλλά επειδή φοβόταν όπως είπα, δεν τον πίεσα πολύ. Μετά από ένα διάστημα που έγραψα στην τοπική εφημερίδα το άρθρο "Tolika", με πλησίασε ο αδελφός Ρετζέπ Γιλμάζ που βρισκότανε στην Bafra. Επίσης, στάθηκε δίπλα μου και ο γείτονάς μου ο Χαϊρουλάχ ο παλαιοπώλης, ένα άτομο ευαίσθητο σε αυτά τα θέματα. Αρχίσαμε να κάνουμε έρευνα από κοινού.
Δηλαδή βρήκατε βοηθούς;
Ναι, ναι, πολύ τους ευχαριστώ, αν δεν ήταν αυτοί δεν θα είχα προχωρήσει τόσο πολύ σε αυτό το θέμα. Και εσείς είστε από την Μπάφρα, ξέρετε αυτό το μέρος τουλάχιστον όσο και εγώ. Είχα μεγάλη υποστήριξη από αυτούς τους φίλους, τόσο από πρακτική όσο και από ηθική άποψη. Και υπήρχε και ο Γιώργος Ανδρεάδης!
«ΕΜΑΘΑ ΕΚ ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ ΟΤΙ ΤΟ ΝΑ ΕΠΙΖΗΤΑΣ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗ ΧΩΡΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΘΟΛΟΥ ΕΥΚΟΛΟ »
Ο Γιώργος Ανδρεάδης στην Τουρκία είναι απαγορευμένος συγγραφέας;
Όπως διάβασα αργότερα, έμαθα ότι απαγορεύτηκε. Είναι ένας από τους Έλληνες της Τραπεζούντας και έχει κάνει πολύ καλές δουλειές εδώ. Επιπλέον συμμετείχε και σε πολλά πάνελ και συνεντεύξεις. Όσο γνωρίζω από τη δουλειά του, ο ίδιος ήταν ένας φιλειρηνικός άνθρωπος, αφιερωμένος στην αδελφοσύνη των λαών της Τουρκίας και της Ελλάδας. Φυσικά, μαθαίνω αργότερα ότι σε αυτή τη χώρα δεν είναι καθόλου εύκολο το να επιζητάς ειρήνη, οι μαχητές της ειρήνης ένας-ένας σκοτώνονται. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα για αυτό, καθώς κοιτάζουμε την πρόσφατη ιστορία μας δεν μπορούμε να την προσπεράσουμε χωρίς να αναφερθούμε στον Χραντ Ντινκ και στον Ταχίρ Ελτζί.
Ας συνεχίσουμε…Στα τέλη της δεκαετίας του '90, σε μια εφημερίδα της Τραπεζούντας δημοσιεύθηκε ένα άρθρο που έκανε επίθεση στον Ανδρεάδη. Αργότερα, ο αρθρογράφος θα ζητούσε συγνώμη επειδή παραπλανήθηκε. Ο Ανδρεάδης συνέχισε να στοχοποιείται και αυτή τη φορά την καμπάνια λυντσαρίσματος του, τη συνέχισαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της Κωνσταντινούπολης. Τη συνέχισαν μέχρι τις 3-4 Δεκεμβρίου 1998, όταν με παρέμβαση του κράτους, ο Ανδρεάδης χαρακτηρίζεται ως «ανεπιθύμητος». Πλέον, από αυτήν την ημερομηνία και μετά ο Γιώργος Ανδρεάδης δεν μπήκε στην Τουρκία και στα πάτρια έδαφη. Λίγο αργότερα, έρχεται σαν συνέχεια και η απαγορεύση των βιβλίων και του έργου του εδώ. Και λέγεται επίσης ότι κινητοποιήθηκε για την αναβίωση της Ελληνικότητας του Πόντου κάνοντας μια αφίσα. Δεν θέλω καν να σκεφτώ τι θα μπορούσε να γίνει αν βρισκόταν εδώ, αλλά εδώ και χρόνια δεν κατάφερε να έρθει στην πατρίδα του τη Μαύρη Θάλασσα.
”Υπάρχουν άνθρωποι που δεν θέλουν να έρθουν εδώ αυτοί, με τους οποίους κάποτε ζούσαν μαζί …”
Όταν ξεκινήσατε, κατανοούσατε τη δυσκολία της κατάστασης;
Ναι, γι 'αυτό και είμαι πολύ ευγνώμων στους δύο φίλους μου. Μοιράστηκαν ειλικρινά τις δυσκολίες μαζί μου, όπως λένε ‘το καραβάνι μπήκε στο δρόμο’. Και εγώ, όταν άρχισα αυτή την έρευνα, αντιλήφηκα καλύτερα το συστήμα μέσα στο οποίο έζησα. Υπάρχουν εκείνοι που δεν θέλουν να ξανασυναντηθούν με τους ντόπιους, με τους άνθρωπους που κάποτε ζούσαν εδώ .... Υπάρχει μια προσέγγιση που βλέπει αυτόν τον πλούτο σαν ελάττωμα, σαν ντροπή. Αυτή η προσέγγιση προσπαθεί να περιορίσει τις ενέργειές μας. Μερικές φορές προφανώς και προσπαθεί να μας σταματήσει. Γι’ αυτά που λέω τώρα, μη σκεφτείτε ότι φταίει η παλιά μου ασθένεια, αλλά αυτά τα πράγματα υπάρχουν τόσο σε εμάς όσο και στην Ελλάδα. Και από τις δύο πλευρές οι ακραίοι εθνικιστές αντιτίθενται στη δίπλα-δίπλα ζωή.
Μετά τι κάνατε;
Έγραψα μια επιστολή στη μαμά Ελένη και έγραψα το τηλέφωνό μου στην επιστολή, μόλις έλαβε την επιστολή μου τηλεφώνησε.
Τη γράψατε στα τουρκικά;
Ναι, την έγραψα στα τουρκικά, άλλωστε όλοι οι ενήλικες που έφυγαν από εδώ ήξεραν να μιλούν τουρκικά, πιο πολύ οι νέες γενιές δεν ξέρουν. Προσπάθησα να επικοινωνήσω με κάθε τρόπο, απ΄το βιβλίο, από δώ, από κει. Και το γράμμα ήταν ένας από αυτούς τους τρόπους, θα μπορούσα να δω το γράμμα που έγραψα σαν ένα μπουκάλι στον ωκεανό. Παραδέχομαι ότι δεν έδωσα παραπάνω τύχη σ΄ αυτήν την επιστολή. Είχα στείλει σε μια διεύθυνση που δεν γνώριζα καθόλου, ένα γράμμα στα τουρκικά.
Εσείς, δεν πίστεύατε και πολύ σε αυτό το θέμα, έτσι;
Για να σας πω την αλήθεια ναι, αλλά πάλι αποφάσισα να την στείλω, βασιζόμενη στις πληροφορίες που μετέφερε ο Γιώργος Ανδρεάδης, σκεπτόμενη ότι αν υπάρχει μια αδελφή που περιμένει την αδελφή της, σίγουρα θα ανταποκριθεί. Η μαμά Ελένη απευθύνθηκε σε μένα με το τηλέφωνο.
Ποια είναι η Ελένη, παρεμπιπτόντως;
Η Ελένη είναι η κόρη της Σοφίας, της μίας από τις δύο αδελφές που αναφέρονται στο βιβλίο του Γιώργου Ανδρεάδη «Τολίκα», και που μπορεί να είχε πάει στην Ελλάδα. Είναι η ανιψιά της Τολίκα. Λίγο καιρό μετά το τηλεφώνημα, η μαμά Ελένη ήρθε εδώ με τον ανιψιό της. Τις ιστορίες που αφηγείται ο Γιώργος Ανδρεάδης, μας τις διηγήθηκε η μαμά Ελένη με βουρκωμένα μάτια, μία προς μία.
Ακόμα και αν δεν περίμενατε απάντηση στην επιστολή σας, τι νοιώσατε λοιπόν τότε που η Ελένη σας διηγείται όλα όσα είχε περάσει η οικογένειά της στη γη των προγόνων;
Πρώτα απ' όλα ένοιωσα πολύ άσχημα, και φυσικά η μαμά Ελένη από το να κλαίει μπροστά μου, δεν μπορούσε να πει ούτε την ιστορία της. Με τα πολλά χωριστήκαμε ο ένας από τον άλλον… Τώρα βλέπω, ακόμα κι’από τον τρόπο που πίνουμε τον καφέ, πόσες πολλές συνήθειες μας είναι παρόμοιες. Ενώ περίμενα κάτι πολύ ξένο. Πού να ξέρω; Σαν επακόλουθο του ρατσιστικού μου υποσυνείδητου, ίσως να περίμενα ακόμα ένα ψυχρό και μακρινό πρόσωπο. Έτσι σκεφτόμουν τον ελληνικό λαό. Συζητήσαμε μετά με τους ντόπιους και αργότερα με τον αδερφό Ρετζέπ. Στην πραγματικότητα, αυτό που έκανε τη Μπάφρα να είναι η Μπάφρα, ξεριζώθηκε από δώ και πετάχτηκε μακριά…Αργά το αντιλήφθηκα. Η μαμά Ελένη από μένα ένα πράγμα ζήτησε, «Εσύ μετά απ΄αυτά είσαι κόρη μου, εντάξει;» είπε. Και εγώ με ευχαρίστηση δέχτηκα αυτήν την πρόταση και γίναμε σαν μητέρα και κόρη.
Τι κάνατε μετά που πέρασε η νοσταλγία;
Η μαμά Ελένη έμεινε μαζί μας για λίγο και στη συνέχεια επέστρεψε στην Ελλάδα. Επίσης, μαζί με τον αδελφό Ρετζέπ και τον Χαϊρουλάχ πήραμε τους δρόμους και αναζητήσαμε την Τολίκα σε όλα τα χωριά όπου ζούσαν Ρωμιοί.
Μπορείτε να μιλήσετε σύντομα για την ιστορία της Τολίκα χωρίς να εμβαθύνετε αυτή την αναζήτηση;
Προτού πάω σε αυτή την ιστορία που έζησε, θέλω να σας πω λίγα πράγματα για εκείνα τα χρόνια:
1) Με το που έχασε η Οθωμανική Αυτοκρατορία τους Βαλκανικούς πολέμους, άρχισε η δύσκολη εποχή για τους μη μουσουλμανικούς λαούς της Τουρκίας. Με λύπη μου λέω, ότι στην κατάσταση αυτή είχαν το μερίδιό τους και οι μη μουσουλμανικοί λαοί που ζούσαν στη Μαύρη Θάλασσα .
2) Ξέσπασαν οι οθωμανο-ρωσικοί πόλεμοι. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο ελληνικός λαός που ζούσε στα παράλια μετανάστευσε στις εσωτερικές περιοχές του Πόντου.
3) Οι μη μουσουλμανικοί λαοί απαλλάχθηκαν από τη στρατιωτική θητεία. Από το 1914, ο μη μουσουλμανικός πληθυσμός, ο οποίος μετά την αλλαγή του στρατιωτικού νόμου απαλλάχθηκε από τη στρατιωτική θητεία, δεν θα πήγαινε πλέον στον στρατό.
Υπο κανονικές συνθήκες θα μπορούσατε να σκεφτείτε ότι εξαλείφθηκαν οι διακρίσεις, αλλά βλέποντας αυτά που εφαρμόστηκαν, θα δείτε ότι όπως έγινε σε πολλά μέρη, έτσι και στη Μαύρη Θάλασσα ιδρύθηκαν Τάγματα Εργασίας και άρχισαν να παίρνουν σε αυτά τους Ρωμιούς.
Όταν συνδυάστηκαν όλοι οι παραπάνω παράγοντες, οι δρόμοι αναγκαστικής μετανάστευσης, οι τσέτες και τα Τάγματα Εργασίας μετατράπηκαν σε μηχανές θανάτωσης. Το βουνό Νεμπιγιάν, το οποίο βρίσκεται εδώ (ενν. Σαμψούντα), έγινε ο τόπος όπου κατέφευγε ο ελληνικός λαός για να γλυτώσει από τη αναγκαστική στρατιωτική θητεία και από άλλες πρακτικές στις οποίες δεν ήθελε να εκτεθεί. Οι εκστρατείες τρομοκράτησης του ελληνικού λαού ξεκίνησαν με την ανυποταξία των στρατιωτών και διάφορες άλλες δικαιολογίες.
H οικογένειά του Τολμάν Δημητρού εκείνα τα χρόνια ζούσε στους πρόποδες του όρους Νεμπιγιάν. Ζούσαν στην περιοχή μεταξύ Σαμψούντας και Μπάφρας, η οποία είναι γνωστή ως Γκιζίγκιόλ (Gizigöl). Ο Τολμάν Δημητρός ήταν ένας από τους κορυφαίους εμπόρους της Μπάφρας. Όπως είπε η μαμά-Ελένη, ο Δημητρός είχε δύο κόρες. Ο Χατζή Ομέρ, ο ιδιοκτήτης του γειτονικού αγροκτήματος, προειδοποιεί τον Δημήτρη να πάρει προφυλάξεις λέγοντας του ότι κάτι μπορεί να συμβεί αυτές τις μέρες. Στη συνέχεια, ο Τολμάν Δημητρός στέλνει με τον Χουσεϊν τις κόρες του, την οχτάχρονη Σοφία και την τετράχρονη Τολίκα, στο κτημα του Χατζή Ομέρ. Στο αγρόκτημα του Χατζή Ομέρ περιποιούνται τα παιδιά πολύ καλά. Αργότερα, τα παιδιά παραδίδονται πάλι σε αυτόν τον αμαξά τον Χουσεϊν. Ο Χουσεϊν τα παιδιά που πήρε από το αγρόκτημα του Hacı Ömer (Χατζή Ομέρ), κατευθύνθηκε στο δρόμο προς τη Σαμσούντα. Εν τω μεταξύ, οι Τολμανλάρ, που δεν στάθηκαν τόσο τυχεροί όσο τα παιδιά τους, σκοτώνονται στις επιθέσεις που έγιναν στο χωριό του Τολμάν Δημητρού.
Τότε τί ημερομηνία ήταν, ξέρεις;
Φυσικά, ήταν το 1922, τότε ήταν που αυτός ο τόπος κάηκε εντελώς, πρέπει να πούμε ότι πολλοί άνθρωποι σκοτώθηκαν εδώ γύρω τότε. Καθώς ο κακόψυχος Χουσείν μεταφέρει τα παιδιά κατ’ ευθείαν στη Σαμψούντα, η Τολίκα θέλει να πάει για τουαλέτα και το λέει στην αδελφή της Σοφία. Η Σοφία λέει στον αμαξά Χουσείν ότι η αδελφή της θέλει να πάει για τουαλέτα, ζητώντας του να σταματήσει, αλλά ο Χουσείν αντί να σταματήσει, αρπάζει το παιδί και το πετάει έξω από το κάρο. Η Τολίκα τρέχει πίσω από το κάρο χωρίς να μπορεί να το προφτάσει, ενώ η Σoφία έμεινε να κοιτάει χωρίς να μπορεί να κάνει τίποτα για την αδελφή της. Έτσι με αυτόν τον τρόπο οι αδελφές Σοφία και Τολίκα αποχωρίστηκαν βίαια η μία από την άλλη.
Η Σοφία συνεχίζει να αναζητά την αδελφή της;
Ποτέ δεν παραιτήθηκε, παρά την ηλικία που προχωρούσε και παρόλες τις δυσκολίες που έζησε, ζητούσε συνεχώς από την κόρη της Ελένη να προσπαθήσει να βρει τη θεία της που έμεινε στη Μπάφρα. Επί πλέον η μητέρα της Ελένης, η Σοφία, ανησυχούσε έντονα και βιαζόταν, έλεγε συνεχώς ότι βλέπει στον ύπνο της την αδελφή της που αναγκάστηκε να την αφήσει, βλέπει εκείνη την καταραμένη σκηνή και οι κραυγές βοήθειας της Τολίκα δεν φεύγουν από τ’αυτιά της.
Ο άνθρωπος όταν ταν μεγαλώνει επιστρέφει πίσω στα παλιά πολύ περισσότερο. Δεν απομένουν πολλά που θα αποσπάσουν το μυαλό από την καρδιά του, όπως συμβαίνει όταν είναι νέος. Το ίδιο έκανε και η Σοφία Καλπακίδη. Πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής της βιώνοντας τις εκκωφαντικές κραυγές βοήθειας της αδελφής της Τολίκα. Η Σοφία έχασε τη ζωή της το 2011 προτού μπορέσει να φτάσει στην αγαπημένη της αδελφή Τολίκα.
Είναι μια πολύ οδυνηρή ιστορία. Πώς εμπλέκεται ο Γιώργος Ανδρεάδης σε αυτή την ιστορία; Πώς τη μαθαίνει;
Ακριβώς όπως μεταφέρουμε τις χαρές μας στο μέλλον, έτσι μεταφέρουμε και τον πόνο μας στο μέλλον. Αυτή είναι και η ιστορία της Σοφίας και της χαμένης αδερφής της, της Τολίκα. Η Σοφία τα είπε στην κόρη της την Ελένη και η Ελένη, τα όσα πέρασε η αδελφή της γιαγιάς, τα διηγήθηκε στην δική της κόρη. Η κόρη της Ελένης κάνει μια εργασία στο σχολείο της, σχετικά με αυτήν την πονεμένη ιστορία, και λόγω αυτής της ιστορίας της απονέμεται βραβείο. Με αυτόν τον τρόπο εμπλέκεται σε αυτή την πονεμένη ιστορία και ο συγγραφέας Γιώργος Ανδρεάδης, ο οποίος αργότερα την μετασχηματίζει σε βιβλίο. Επιπλέον, ο Γιώργος Ανδρεάδης για να μπορέσει να βρει την Τολίκα έκανε ακόμη και φίλους στη Μπάφρα, ο Σαφέτ ήταν ένας από αυτούς, αλλά παρά τις προσπάθειές του δυστυχώς, ο Γιώργος Ανδρεάδης δεν μπόρεσε να βρει την Τολίκα.
«ΣΥΝΑΝΤΗΣΑΜΕ ΔΕΚΑΔΕΣ ΜΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΛΙΚΑ»
Ας επιστρέψουμε τότε πίσω στην Tolika, τι λέτε;
Όπως είπα παραπάνω, συμμετείχα σε αυτήν την ιστορία με τη δική σας διαμεσολάβηση. Άρχισα εδώ, μαζί με πολλούς φίλους μου, να ψάχνω για την Τολίκα. Τότε έπρεπε να συγκρουστούμε με την πραγματικότητα ακόμα περισσότερο. Δεν θα παραλείψω να πω ότι συναντήσαμε δεκάδες με το όνομα Τολίκα. Αναζητώντας την Τολίκα συναντηθήκαμε με πολλά ορφανά. Αλλά εστιάσαμε περισσότερο στην Τολίκα του Ανδρεάδη. Επικεντρώσαμε στα χωριά μεταξύ της Μπάφρας και της Σαμψούντας και άρχισαμε να δουλεύουμε και στο χωριό Σαρίκιοϊ. Ο αδελφός Ρετζέπ (Γιλμάζ) με υποστήριξε πολύ σ΄ αυτό το θέμα, κι αν δεν διέθετε το αυτοκίνητό του, ίσως δεν θα μπορούσαμε να φτάσουμε καν σε κάποιο αποτέλεσμα.
Η Τολίκα που ψάχναμε εμείς είχε ένα πολύ συγκεκριμένο σημάδι στο μάγουλο της. Έτσι, αν η Τολίκα ζούσε εδώ, η δουλειά μας θα ήταν λίγο πιο εύκολη και χάρις σε αυτό το σημάδι θα ήταν ευκολότερο να την βρούμε. Αρχίσαμε να ψάχνουμε ένα προς ένα τα χωριά στα οποία εκείνα τα χρόνια δίνανε στα παιδιά το όνομα ‘Τολίκα’.
Όπως είπα, προσεγγίσαμε δεκάδες παιδιά που είχαν μείνει ορφανά και είχαν το όνομα Τολίκα. Συνεχίσαμε την αναζήτηση με αυτόν τον τρόπο για ημέρες. Και ενώ ψάχναμε στα χωριά, βρήκαμε τα ίχνη της οικογένειας της Τολίκα στη Μπάφρα, δηλαδή ακριβώς δίπλα μας. Έφτασα στον θείο Μεχμέτ, τον γιο της Τολίκα. Από νέος ζούσε στη Μπάφρα, γύρω από το ζαχαροπλαστείο του στη λεωφόρο Karnaval. Αυτός που με βοήθησε να βρω την Τολίκα ήταν ο ο πατέρας του φίλου σου, ο Χαϊρουλάχ ο παλαιοπώλης. Ο Μεχμέτ, για το θέμα αυτό δεν δεχότανε κανέναν, επειδή όμως μεσολάβησε ο Χαϊρουλάχ, για να μη μας δυσαρεστήσει μας δέχτηκε. Μάθαμε ότι η σύζυγος του θείου Μεχμέτ ήταν και αυτή Ρωμιά και ότι ήταν ένα από τα ορφανά που κατά τη διάρκεια τηςς παιδικής τους ηλικίας παρέμειναν στη Μπάφρα. Ο θείος Μεχμέτ δεν γνωρίζε ούτε τη μητέρα του ούτε τον πατέρα του, και τους δύο δεν τους γνώρισε.
Ο θείος Μεχμέτ, τη μητέρα του την Τολίκα πώς την αποχωρίζεται;
Η Τολίκα μένει για ένα διάστημα στο χωριό Χατχηομέρ (Hacıömer). Στη συνέχεια την πήραν από εκεί και την πήγαν στο Σαρίκιοϊ. Όταν η Τολίκα έγινε 15 ετών, την παντρέψανε με έναν ορφανό μουσουλμάνο. Απ΄ αυτόν τον γάμο γεννήθηκε ένα παιδί. Στο χωριό όπου ζούσαν, μετά από λίγο καιρό αρχίζουν να πιέζουν έντονα τον σύζυγο της Τολίκα λέγοντας του «εσύ γιατί πήρες αυτήν την Ρωμιά;». Αποτέλεσμα αυτής της πίεσης, ήταν αυτός να παρατήσει την Τολίκα, τη γυναίκα του. Ο πρώην σύζυγος της Τολίκα κρατάει κοντά του το παιδί. Στη συνέχεια παντρεύεται μια γυναίκα από τη συνοικία Μπουγιούκ τζαμί (Büyükcami) της Μπάφρας. Δίνουν τότε την Τολίκα σε ένα αγρόκτημα σαν υπηρέτρια. Η οικογένεια που πήρε την Τολίκα, δίνοντας ως αντάλλαγμα μια αγελάδα, την δίνει κι αυτή με τη σειρά της σε μια άλλη οικογένεια. Στην οικογένεια εκείνη η Τολίκα παντρεύεται με έναν Αλβανό.
Μετά τι απέγινε ο Μεχμέτ;
Ο πατέρας, ο οποίος χωρίζει τον Μεχμέτ από τη μητέρα του, δεν φροντίζει το παιδί και το παραδίδει σε άλλη οικογένεια. Αυτή η οικογένεια φροντίζει τον θείο Μέχμετ, και όταν ο θείος Μεχμέτ μεγαλώνει, μαθαίνει ότι είναι Έλληνας.
Τι έκανε η Τολίκα σε αυτή την περίπτωση;
Η Τολίκα που την πουλήσανε με αντάλλαγμα μια αγελάδα, ενάμιση χρόνο μετά πεθαίνει από φυματίωση. Υποθέτω ότι ίσως πέθανε 19 ή 20 ετών.
«από το κλάμα δάκρυ στα μάτια μας δεν έμεινε»
Είναι πραγματικά οδυνηρό, σ΄αυτήν την ηλικία αλλάζει χέρια από τον έναν στον άλλον, σαν να ήταν εμπόρευμα …και τελικά έχασε τη ζωή της. Σε αυτό το σημείο ας επιστρέψουμε πίσω στον γιό της Τολίκα…
Με τη διαμεσολάβηση του Hayrullah (Χαϊρουλάχ) πήγαμε στον θείο Μεχμέτ. Ο θείος Μεχμέτ άρχισε, από όσα γνώριζε, να μας λέει ήσυχα την ιστορία του. Είπε την ιστορία της μητέρας του της Τολίκα, που όπως είπα παραπάνω δεν είχε καθόλου συγγενείς. Ο θείος Μεχμέτ καθώς μας έλεγε για την οικογένειά και για όλα όσα έζησε τα μάτια του γέμισαν δάκρυα, …. και εμείς ζούσαμε μαζί του το πεπρωμένο του…… και ακούγαμε ….. και από το κλάμα δάκρυ στα μάτια μας δεν έμεινε.
Κάθήσαμε μαζί με τον Χαϊρουλάχ στο βάθος και με δάκρυα ακούγαμε όσα έλεγε. Όταν είπαμε στον θείο Μεχμέτ ότι οι ξαδέλφες του ζούσαν στην Ελλάδα, από τη χαρά του αντέδρασε σαν τρελός, και εμείς σαστήσαμε, είπαμε ότι ίσως σε εμάς αντιδρά έτσι, ενώ στην πραγματικότητα ζει μέσα στον φόβο … μια στιγμή μάλιστα, σαν να …ξελαφρώσαμε, αρχίσαμε ξαφνικά να γελάμε.
Με την ευκαιρία, πόσο χρονών είναι ο θείος Μεχμέτ;
Είναι 90 χρονών.
Πώς συναντήθηκε ο θείος Μέχμετ με την κόρη της Σοφίας την Ελένη και με τους τους άλλους συγγενείς,;
Αφού τελειώσαμε τη συνομιλίας μας με τον θείο Μέχμετ, αμέσως μετά του είπα για την Ελένη που ζούσε στην Ελλάδα. Η μαμά Ελένη και οι συγγενείς της, μέσα στην εβδομάδα αμέσως ήρθαν στην Μπάφρα. Εμείς, μαζί με τη μαμά Ελένη και τους συγγενείς που είχε κοντά της, πήραμε το δρόμο για το σπίτι του θείου Μεχμέτ.
Θα ήθελα να μπορούσα να γνώριζα και τη μητέρα της Ελένης, λες και δεν ήταν η Ελένη εκεί μπροστά μου, αλλά η Σοφία. Όπως ακριβώς η Σοφία ήθελε να σμίξει με την αδερφή της την Τολίκα, το ίδιο αισθανόταν και η Ελένη για τον ξαδέλφό της Μεχμέτ. Γι΄αυτό τον λόγο τόσο πολύ ήταν ενθουσιασμένη, που συνεχώς την έπιαναν κρίσεις κλάματος.
Η μαμά Ελένη είναι μια όμορφη κοντούλα Ελληνίδα πάνω από τα 70, με λευκά μαλλιά, όπως είπα, ο θείος Μεχμέτ ενενηντάρης πλέον δεν είναι σε θέση να περπατήσει χωρίς υποστήριξη. Για να έρθει προς το μέρος μας κρατούσε ένα στήριγμα που τον διευκόλυνε. Άνοιξε την πόρτα να μπούμε. Εμείς με τη μαμά Ελένη πρώτα μπήκαμε μέσα, και ο Μεχμέτ αντικρύζοντας τη μαμά Ελένη και το παιδί του αδελφού της, για μια στιγμή ένιωσε σαν να είχε δει τους γονείς του. Μπροστά στο έκπληκτο βλέμμα της μαμάς Ελένης, ο θείος Μέχμετ ανέφερε την ομοιότητα που είχαν τα μάτια και το μέτωπο της με αυτά της μητέρας του. Αγκαλιάστηκαν. Για μεγάλο χρονικό διάστημα έμειναν αγκαλιάσμένοι και έκλαιγαν….τα ξαδέλφια, μετά από ενός αιώνα σχεδόν χωρισμό, δεν άφηναν ο ένας τον άλλον.
Η μαμά Ελένη φιλάει τα μάτια και το πρόσωπό του ξαδέλφου της …και δεν τον αφήνει. Δεν ξέρω πώς να σας περιγράψω τα συναισθήματα που έζησα εκεί, δεν είναι κάτι που μπορεί να ειπωθεί και σε όλη τη ζωή μου δεν θυμάμαι άλλη στιγμή να ήμουν τόσο χαρούμενη. Την ημέρα εκείνη οι μητέρες όπως την Ελένη δεν έμειναν αποκομένες απ’ τις ρίζες τους, έπρεπε να επιστρέψουν στη Σαμψούντα αλλά και να υποσχεθούν ότι δεν θα αποχωριστούν μεταξύ τους ξανά . Από καιρό σε καιρό, η μαμά- Ελένη έρχεται για να δει τον ξάδερφό της. Όπως και να έχει, η μαμά -Ελένη και ο θείος Μεχμέτ βρήκαν στη Μπάφρα ένα κομμάτι τους, που για σχεδόν έναν αιώνα τους έλειπε.
"Αυτή η αναζήτηση μας έχει αλλάξει όλους μας"
Και ο αγαπητός Γιώργος Ανδρεάδης αν ζούσε σήμερα, θα ήταν απόλυτα ευτυχισμένος, έτσι δεν είναι;
Είναι δυνατόν; Χάρη στον αγαπητό Γιώργο, όλοι μας σήμερα έχουμε ανταμώσει με τη χαμένη μας πλευρά. Δηλαδή εσύ, εγώ, ο θείος Μεχμέτ, η Ελένη και πόσες ακόμα χαμένες ζωές δεν θα εμφανιστούν μετά απ΄αυτό. Γι 'αυτό δεν μπορώ να σας περιγράψω πώς αισθάνομαι που γνώρισα τον Γιώργο, την Ελένη, εσένα. Όλη αυτή η αναζήτηση μας έχει μεταμορφώσει όλους μας λίγο, κανείς απ’ όσους έχουμε εμπλακεί σε αυτή την ιστορία δεν μπορεί πια να ζει όπως πριν.
Ένα άρθρο που διάβασα λέει ότι στον Πόντο έχουν χαθεί 35.000 Ρωμιόπουλα. Με μεγάλη προσπάθεια, επανενώσαμε ένα παιδί με το δικό του παρελθόν και ευελπιστώ ότι και δεκάδες χιλιάδες άλλα παιδιά θα μπορέσουν να συναντήσουν τις δικές τους ρίζες και θα σωθούν από την ορφάνια τους. Για ακόμα μια φορά με ευγνωμοσύνη μνημονεύω τον αγαπητό Γιώργο Ανδρεάδη, τη Σοφία, την Τολίκα που πέθανε από φυματίωση σε νεαρή ηλικία. Προσδοκώ ότι αυτές οι προσπάθειες θα αυξηθούν, ότι θα είναι η αφορμή για την ειρήνη των δύο λαών και για να αντιπαρατεθούμε με το παρελθόν μας.
Πηγή: Δημοκρατικές ειδήσεις
Μετάφραση: Β. Αλατζίδου
Η ΤΟΛΙΚΑ Συγγραφέας: ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Εκδότης: ΕΡΩΔΙΟΣ
https://www.ianos.gr/i-tolika-0163427.html
Αληθινά σενάρια ΕΤ 3 Ανδρεάδης Τολίκα
https://www.youtube.com/watch?v=3tUi6Jds3Lg
Karadenizli bir kadın gazetecinin heyecan verici dönüşüm hikayesi
Μιλάμε με τη δημοσιογράφο Gonca Vural για την Τολίκα του Ανδρεάδη
Η συναρπαστική ιστορία μεταμόρφωσης μιας Μαυροθαλασσίτισας δημοσιογράφου
Yannis Vasilis Yaylalı / Demokrat Haber
Γιάννης Βασίλης Yaylalı / Δημοκρατικές ειδήσεις
Μιλήσαμε με την Gonca Vural, δημοσιογράφο που ζει στη Μπάφρα της Σαμψούντας, για την ενδιαφέρουσα ιστορία που αναφέρεται στο βιβλίο «Τολίκα» του Έλληνα συγγραφέα Γιώργου Ανδρεάδη, ο οποίος πέθανε πριν από τρεις μήνες *. Ενώ η Gonca Vural έγραφε εθνικιστικά άρθρα στις τοπικές εφημερίδες της Μπάφρας, η ζωή την έκανε έναν από τους ήρωες μιας εντελώς διαφορετικής ιστορίας. Βρέθηκε να παρακολουθεί η ίδια την Τολίκα, τη μία από τις δύο Ελληνίδες αδελφές, που πριν από περίπου 100 χρόνια, αποκόπηκαν μεταξύ τους στη Μπάφρα. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδρομής, βρέθηκε απέναντι σε πολύ εντυπωσιακά γεγονότα, βίωσε συναρπαστικές στιγμές και συναντήθηκε με εντελώς διαφορετικούς ανθρώπους.
Αυτή εδώ είναι η ιστορία της Gonca Vural, που μεταμορφώθηκε και εγκατέλειψε τα άρθρα μίσους που έγραφε στις τοπικές εφημερίδες.
Με την Gonca Vural στο βιβλιοπωλείο Beduh
Θα μπορούσατε να παρουσιάσετε λίγο τον εαυτό σας
Είμαι σαρανταοχτώ χρονών και έχω τρία παιδιά. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, ζω στη Μπάφρα της Σαμψούντας. Όσο μπορώ συμμετέχω σε κοινωνικές προσπάθειες. Έχω δουλέψει σε πολλές εθελοντικές δράσεις. Είμαι ευχαριστημένη με την ευτυχία των άλλων, προσπαθώ να κρατήσω κάθε χέρι που απλώνεται σε μένα.
Εξ όσων γνωρίζουμε, είστε και δημοσιογράφος.
Εργάζομαι ως δημοσιογράφος στη Μπάφρα πάνω απο είκοσι χρόνια. Αν κοιτάξουμε στην πρόσφατη εποχή, μπορώ να πω ότι ίσως είμαι η πρώτη γυναίκα δημοσιογράφος στη Μπάφρα. Πρώτα άρχισα να γράφω για την εφημερίδα της Altinova. Η εφημερίδα Altinova είναι ένα έντυπο που έχει μια εθνικιστική συντηρητική άποψη, και θα μπορούσα να πω επιπλέον ότι είναι μια εφημερίδα που έχει μια πολύ κοντινή σχέση με το BBP του Muhsin Yazicioglu (Büyük Birlik Partisi, BBP ή το Μεγάλο Ενωτικό Κόμμα είναι ένα ακροδεξιό ισλαμικό και εθνικιστικό πολιτικό κόμμα στην Τουρκία, που δημιουργήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 1993).
Παρενέβαιναν σε αυτά που έγραφες;
Εν ολίγοις δεν έχω δει πολλές παρεμβάσεις, σε τοπικά μέρη οι δουλειές προχωρούν περισσότερο με σχέσεις καρδιακής φιλίας. Στο κέντρο οι σχέσεις ίσως είναι πιο αυστηρές αλλά δεδομένου ότι εδώ πρόκειται για μια μικρή πόλη οι σχέσεις μπορεί να είναι πιο ελαστικές. Βέβαια δεν θα έγραφα ένα άρθρο που θα τους δυσκόλευε, ακόμα και όταν θα υπερέβαινα κατά πολύ τα πράγματα που υπήρχαν. Μετά την εφημερίδα Altinova έγραφα για την μηνιαία εφημερίδα Bafra Haber. Οι εφημερίδες Altinova και Bafra Haber προσαρμόστηκαν στην τεχνολογία και πέρασαν στο διαδίκτυο. Έτσι και εμείς, ανεβαίνοντας «επίπεδο», άρχισαμε να γράφουμε για την εφημερίδα στο Διαδίκτυο.
Κοινωνική εργασία από τη μια και δημοσιογραφία από την άλλη, πότε ανοίξατε το βιβλιοπωλείο
Beduh στο οποίο βρισκόμαστε;
Λατρεύω την ανάγνωση βιβλίων. Ο πατέρας μου είχε ένα μανάβικο, όπου πηγαινοερχόμουν. Απέναντι από το μανάβικο υπήρχε ένα μικρό βιβλιοπωλείο που το είχε ένας ηλικιωμένος θείος μου τον οποίο αποκαλούσαμε «δάσκαλο». Κάθε φορά που πήγαινα εκεί θα μου έδινε ένα βιβλίο για να το διαβάσω. Τότε αρχίζει και η αγάπη μου για τα βιβλία.
Τι είδους βιβλία σας αρέσε να διαβάζετε;
Προσπαθούσα να διαβάσω ότι έβρισκα, βιβλία όπως «Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες», εκείνη την εποχή δεν είχα δυνατότητα επιλογής. Στην πραγματικότητα, αυτά είναι και τα βιβλία που θα μπορούσα να ονειρευτώ στην αρχή της ανάγνωσής μου. Ευχαριστώ τον παππού Tonton, τον ιδιοκτήτη αυτού του βιβλιοπωλείου. Μετά από εκεί έγινα δεινή αναγνώστρια βιβλίων, αλλά οι αναγνώσεις μου εκείνο τον καιρό ήταν κυρίως βιβλία δεξιών αντιλήψεων.
Η γειτονιά Hacınabi όπου κατοικούσατε, δεν ήταν ένα μέρος στο οποίο έμεναν αριστεροί περισσότερο;
Ναι, ναι, μέναμε στη γειτονιά του Hacinabi, που είναι γενικά γνωστός ως ο τόπος όπου ζουν οι αριστεροί. Ακόμη και ο αδελφός μου ήταν αγωνιστής της αριστεράς. Εκείνη την εποχή, επειδή είμασταν μικροί, δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε πολύ καλά τί συμβαίνει και γιατί συμβαίνει. Όταν μεγάλωσα αρκετά ώστε να μπορώ να κατανοήσω τον εαυτό μου, χώρισα τον πρώην σύζυγό μου, τον οποίο παντρεύτηκα σε παιδική ηλικία. Στην πραγματικότητα η οικογένειά μου δεν ήταν διατεθειμένη να αποδεχτεί αυτόν τον γάμο, αλλά όταν έκανα αυτήν την τρέλα αναγκάστηκαν να συμφωνήσουν. Σε αντίθεση με την οικογένειά μου, ο σύζυγός μου ήταν εθνικιστής. Με την πάροδο του χρόνου, και πριν μάθω να μπορώ να στέκομαι στα δικά μου πόδια, άρχισα να μοιάζω με τον πρώην σύζυγό μου. Φυσικά, αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο όλες οι αναγνώσεις μου ήταν τόσο ελλειπείς. "Κοινώς, ήμουν ρατσίστρια" .
Αυτό αντανακλάται σε όλα, έτσι δεν είναι; Π.χ. στα άρθρα σας. Έγώ κοίταξα μερικά από τα άρθρα σας, εν ολίγοις δεν ήταν περισσότερο διεθνή θέματα;
Πώς δεν αντανακλάται, τα πράγματα που αντανακλώνται στη ζωή μου απλώνονται παντού, ειλικρινά, όταν τα κοιτάζω σήμερα, πολλά από τα άρθρα μου δεν μου φαίνονται και τόσο ευχάριστα. Δεν θα το παραδεχόμουν χθες, αλλά πρέπει με ειλικρίνεια σήμερα να παραδεχτώ ότι ήμουν ρατσίστρια. Όμως το έκανα κυρίως χωρίς να ξέρω τι είναι ο ρατσισμός. Το γεγονός ότι εδώ είχαμε έναν πόλεμο, ότι οι άνθρωποι πέθαιναν, εμείς πώς θα επαναστατούσαμε όταν έλεγαν ότι σκοτώνουν
το στρατό ή την αστυνομία;
Δεν υπήρχε και πολύ κοινή αίσθηση στον πόνο και στους θανάτους, έτσι; Έτσι, το μόνο που θα μπορούσατε να δείτε εσείς από τη Μαύρη Θάλασσα ήταν οι θάνατοι του στρατού και της αστυνομίας. Απ’όλα αυτά για σας υπάρχει μια μόνο ιστορία. Πιο πολύ οι νεκροί του κουρδικού λαού, δεν μπορούν να τραβήξουν την προσοχή και αντιμετωπίζονται σαν να ήρθαν κάπου από το διάστημα. Κατά την άποψή σας δεν υπήρχε η ιστορία κανενός άλλου …αλλά αν μπορούσατε να δείτε και τις ιστορίες εκείνων που πέθαιναν στην απέναντι κλευρά, θα μπορούσατε ίσως να σωθείτε νωρίτερα απ΄αυτήν την κατάσταση. Τι λέτε;
Λοιπόν έτσι, έτσι ήταν. Για εμάς, υπήρχαν δεν υπήρχαν οι άλλοι, υπήρχε ο στρατός και η αστυνομία, και ως εκ τούτου, δεν αναπτύχθηκαν πολύ οι συνθήκες που θα καλλιεργούσαν την συνειδητοποίηση (την ενσυναίσθηση). «Έχουν δίκιο» σκεφτόμασταν, και γι’αυτό δεν αναζητούσαμε άλλο αφήγημα. Η κοινωνία είναι ένα μεγάλο σύστημα και δυστυχώς δεν μπορούσαμε να απαλλαγούμε από εκείνους που το ελέγχουν. Μπορούμε να πούμε ότι είμασταν θύματα του κοινωνικού μηχανισμού τους. Μπορώ εύκολα να πω ότι ναι, η Μπάφρα είναι μια κωμόπολη της Μαύρης Θάλασσας η οποία δεν μπόρεσε να σπάσει το καβούκι της.
Όταν λέτε δεν μπορούσε να σπάσει το καβούκι της σε τι αναφέρεστε;
Αναφέρομαι σε όλα όσα μας έκαναν δίχως να τα προσπεράσω, μας έλεγαν τι να δούμε και πώς έπρεπε να το δούμε, και απ΄αυτή την κατάσταση δεν μπορούσαμε να ξεφύγουμε ούτε κατά ένα χιλιοστό. Αν πρέπει να μιλήσω ανοιχτά, οι αρχικοί ιδιοκτήτες αυτού του τόπου ξεριζώθηκαν και διώχτηκαν από τα γύρω μέρη και αναγκάστηκαν να ζήσουν στην Ελλάδα, φοβούνται να έρθουν εδώ.
Δεν ήταν εύκολα τα όσα έζησαν;
Βέβαια, βέβαια έτσι ήταν, και μάλιστα αυτούς τους φόβους, όπως ακριβώς τους έζησαν, τους πέρασαν και στα επόμενα μέλη της οικογένειας τους. Φυσικά και υπάρχουν άνθρωποι που έρχονται στη γη των προγόνων τους, αλλά πιστέψτε με ότι έρχονται με χίλιους φόβους. Φυσικά στους φόβους τους συμβάλλω και εγώ, όπως είπα αρθρογραφώ και στη νέα περίοδο από καιρό σε καιρό γράφω άρθρα για τους Ρωμιούς. Κάτω από τα κείμενά μου γίνονται τέτοια σχόλια που μερικές φορές ακόμη και εγώ τρομοκρατούμαι, που πολλά χρόνια πριν, οι ρωμιοί που έμεναν εδώ βίωσαν τόσο πολύ αυτόν τον φόβο και εξαναγκάστηκαν να φύγουν περνώντας από μια πολύ επώδυνη διαδικασία.
Πιο πριν και εσείς βρισκόσασταν στην ίδια κατάσταση που βρίσκονται τώρα οι φίλοι σας που γράφουν αυτά τα τα σχόλια, έτσι δεν είναι; Και εγώ παρακολουθούσα τη στήλη σας, στην οποία, αν δεν λάβουμε υπόψη αυτή τη νέα περίοδο, παίρνατε το μολύβι για να γράψετε κάτι που θα τρομοκρατούσε τους Έλληνες και τους άλλους λαούς. Δηλαδή γράφατε άρθρα που θα κρατούσαν τους φόβους ζωντανούς.
Ακριβώς όπως τα λέτε, ήταν σαν ένας φαύλος κύκλος … δημιουργούσαν συνεχή φόβο σε μια μικρή μειονότητα και το έκαναν συνεχώς μέσα από μας. Δυστυχώς, είχαμε γίνει εργαλείο μιας τέτοιας άσχημης κατάστασης.
Σχετικά με τη στήλη της Gonca Vural ...
 |
| πριν και μετά |
ΓΙΑΤΙ ΠΑΡΑΙΤΗΘΗΚΑΤΕ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑ ΓΡΑΦΕΤΕ ΑΡΘΡΑ ΜΙΣΟΥΣ;
Γιατί η Gonca Vural σταμάτησε να γράφει άρθρα μίσους; Ή πιο σωστά, τι ηταν αυτόι που σας έδειξε
ότι αυτό που κάνατε ήταν λάθος;
Μπορώ να δώσω το όνομά σας;
Φυσικά δεν πειράζει καθόλου ...
Σε μια υστερική περίοδο και πάλι, ίσως το 2011, ο εμφύλιος πόλεμος κλιμακώθηκε, που αν συνέβαινε παλιά κατι τέτοιο θα το λέγαμε «τρομοκρατία». Όπως και να είναι, ας συνεχίσω… Και όπως γινόταν πάντα, ό,τι λέει η κυβέρνηση από τα τοπικά στα κεντρικά, αυτό επαναλαμβάνoυμε. Μαζί με αυτή την κατάσταση, σαν φυσική συνέπεια του πολέμου, άρχισαν να έρχονται και οι θάνατοι των αστυνομικών και των στρατιωτών. Σε μια τέτοια περίοδο άρχίσατε εσείς να γράφετε σχόλια για τα άρθρα μου. Για να είμαι ειλικρινής, τα σχόλιά σας ήταν πράγματα που γράφονταν μέσα από ένα πολύ ξεχωριστό παράθυρο. Εκείνη τη στιγμή σας μισούσα, «πώς βγάζει γλώσσα στους μάρτυρες;», «πώς έγινε σφαγή του αρμενικού λαού, του ελληνικού λαού;» θα αναρωτιώμουν. Ζούσα εδώ και θυμάμαι το πόσο θυμωμένη ένιωθα, λέγοντας «που βρίσκει αυτό το θράσος;».
Αλλά συνεχίσατε να διαβάζετε αυτά που έγραφα….
Από τη μία πλευρά, αποφάσισα να διαβάζω αυτά που γράφατε για να μπορέσω να αναπτύξω διάλογο μαζί σας. Αρχικά διαβάζα όσα γράφατε για να τα ακυρώσω (ματαιώσω). Αργότερα, με το βιβλίο του Γιώργου Ανδρεάδη για την Τολίκα και την οικογένεια του Δημητρού, το οποίο αναφερότανε στο δράμα των αδελφών Σοφίας και Τολίκα, και με όσα αναφέρατε και εσείς για τους γεμάτους ζωντάνια ανθρώπους της Μπάφρας, προβληματίστηκα.
Αρχικά, έπεφτα και πάλι σε αντιφάσεις, και αναρωτιώμουν αν πράγματι έκαναν τέτοια πράγματα σε ένα παιδί και στην οικογένειά του, και ήθελα να αποδείξω ότι όλα όσα λέγατε ήταν ψέματα. Πρώτα ξεκίνησα με το όνομα που δώσατε, και μίλησα με τον φαρμακοποιό Σαφέτ για αυτή την κατάσταση. Ο Αδελφός Σαφέτ ήταν κάποιος που είχε δει πολλά, κάποιος που νομίζω ότι γνωρίζει πολλά πράγματα για τη Μπάφρα. "Ναι είναι αλήθεια, συνέβη ένα τέτοιο γεγονός, αλλά εσύ σε αυτή την υπόθεση μην ανακατεύεσαι περισσότερο" μου είπε. Αργότερα, εξ αιτίας αυτού του θέματος, η αστυνομία ή κάποιος άλλος δεν ξέρω, πλησίασε τον αδελφό Σαφέτ και θα του έλεγε εν ονόματι του κράτους «μην ασχολείσαι με αυτό το θέμα».
Τον Σαφέτ τον φαρμακοποιό τον είχαν απειλήσει ;
Ναι, ναι, αντιλήφθηκα ότι απειλήθηκε. Μετά τον αδερφό Σαφέτ, είδα ότι όλα όσα λέγατε ήταν αλήθεια. Τότε άρχισα να διαβάζω πιο προσεκτικά όσα γράφατε. Αυτά τα πράγματα που έζησα, με εμένα και τον φασισμό βασικά, θα μπορούσα να πω ότι έγιναν ορόσημο της νέας μου ζωής. Η σαράνταχρονη Γκοντζά όταν διάβασε το βιβλίο του Γιώργου Ανδρεάδη, μέσα σε μια στιγμή έγινε ένας εντελώς διαφορετικός άνθρωπος. Δηλαδή, ένα μικρό κομμάτι αυτης μας της συνείδησης παρέμεινε μέσα μας και δεν μπόρεσαν να το ξεριζώσουν και να το πάρουν μακρυά από εμάς. Το να μην επηρεαστείς από αυτή την ιστορία, από όλα όσα συνέβησαν σε αυτήν την κοπέλα, πρέπει να είσαι εντελώς ρομπότ (αναίσθητος).
Διαβάσατε την ιστορία της Τολίκα, μετά τί έγινε;
Όταν διάβασα και τελείωσα την Tolika, ξεψαχνίζοντάς το βιβλίο μάζεψα ό,τι πληροφορία και διεύθυνση υπήρχε σ΄αυτό και που θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω. Πρώτα πήρα το δρόμο για το φαρμακείο του αδελφού Σαφέτ, απ΄τον οποίο πήρα κάποιες πληροφορίες, αλλά επειδή φοβόταν όπως είπα, δεν τον πίεσα πολύ. Μετά από ένα διάστημα που έγραψα στην τοπική εφημερίδα το άρθρο "Tolika", με πλησίασε ο αδελφός Ρετζέπ Γιλμάζ που βρισκότανε στην Bafra. Επίσης, στάθηκε δίπλα μου και ο γείτονάς μου ο Χαϊρουλάχ ο παλαιοπώλης, ένα άτομο ευαίσθητο σε αυτά τα θέματα. Αρχίσαμε να κάνουμε έρευνα από κοινού.
Δηλαδή βρήκατε βοηθούς;
Ναι, ναι, πολύ τους ευχαριστώ, αν δεν ήταν αυτοί δεν θα είχα προχωρήσει τόσο πολύ σε αυτό το θέμα. Και εσείς είστε από την Μπάφρα, ξέρετε αυτό το μέρος τουλάχιστον όσο και εγώ. Είχα μεγάλη υποστήριξη από αυτούς τους φίλους, τόσο από πρακτική όσο και από ηθική άποψη. Και υπήρχε και ο Γιώργος Ανδρεάδης!
«ΕΜΑΘΑ ΕΚ ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ ΟΤΙ ΤΟ ΝΑ ΕΠΙΖΗΤΑΣ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗ ΧΩΡΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΘΟΛΟΥ ΕΥΚΟΛΟ »
Ο Γιώργος Ανδρεάδης στην Τουρκία είναι απαγορευμένος συγγραφέας;
Όπως διάβασα αργότερα, έμαθα ότι απαγορεύτηκε. Είναι ένας από τους Έλληνες της Τραπεζούντας και έχει κάνει πολύ καλές δουλειές εδώ. Επιπλέον συμμετείχε και σε πολλά πάνελ και συνεντεύξεις. Όσο γνωρίζω από τη δουλειά του, ο ίδιος ήταν ένας φιλειρηνικός άνθρωπος, αφιερωμένος στην αδελφοσύνη των λαών της Τουρκίας και της Ελλάδας. Φυσικά, μαθαίνω αργότερα ότι σε αυτή τη χώρα δεν είναι καθόλου εύκολο το να επιζητάς ειρήνη, οι μαχητές της ειρήνης ένας-ένας σκοτώνονται. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα για αυτό, καθώς κοιτάζουμε την πρόσφατη ιστορία μας δεν μπορούμε να την προσπεράσουμε χωρίς να αναφερθούμε στον Χραντ Ντινκ και στον Ταχίρ Ελτζί.
Ας συνεχίσουμε…Στα τέλη της δεκαετίας του '90, σε μια εφημερίδα της Τραπεζούντας δημοσιεύθηκε ένα άρθρο που έκανε επίθεση στον Ανδρεάδη. Αργότερα, ο αρθρογράφος θα ζητούσε συγνώμη επειδή παραπλανήθηκε. Ο Ανδρεάδης συνέχισε να στοχοποιείται και αυτή τη φορά την καμπάνια λυντσαρίσματος του, τη συνέχισαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της Κωνσταντινούπολης. Τη συνέχισαν μέχρι τις 3-4 Δεκεμβρίου 1998, όταν με παρέμβαση του κράτους, ο Ανδρεάδης χαρακτηρίζεται ως «ανεπιθύμητος». Πλέον, από αυτήν την ημερομηνία και μετά ο Γιώργος Ανδρεάδης δεν μπήκε στην Τουρκία και στα πάτρια έδαφη. Λίγο αργότερα, έρχεται σαν συνέχεια και η απαγορεύση των βιβλίων και του έργου του εδώ. Και λέγεται επίσης ότι κινητοποιήθηκε για την αναβίωση της Ελληνικότητας του Πόντου κάνοντας μια αφίσα. Δεν θέλω καν να σκεφτώ τι θα μπορούσε να γίνει αν βρισκόταν εδώ, αλλά εδώ και χρόνια δεν κατάφερε να έρθει στην πατρίδα του τη Μαύρη Θάλασσα.
”Υπάρχουν άνθρωποι που δεν θέλουν να έρθουν εδώ αυτοί, με τους οποίους κάποτε ζούσαν μαζί …”
Όταν ξεκινήσατε, κατανοούσατε τη δυσκολία της κατάστασης;
Ναι, γι 'αυτό και είμαι πολύ ευγνώμων στους δύο φίλους μου. Μοιράστηκαν ειλικρινά τις δυσκολίες μαζί μου, όπως λένε ‘το καραβάνι μπήκε στο δρόμο’. Και εγώ, όταν άρχισα αυτή την έρευνα, αντιλήφηκα καλύτερα το συστήμα μέσα στο οποίο έζησα. Υπάρχουν εκείνοι που δεν θέλουν να ξανασυναντηθούν με τους ντόπιους, με τους άνθρωπους που κάποτε ζούσαν εδώ .... Υπάρχει μια προσέγγιση που βλέπει αυτόν τον πλούτο σαν ελάττωμα, σαν ντροπή. Αυτή η προσέγγιση προσπαθεί να περιορίσει τις ενέργειές μας. Μερικές φορές προφανώς και προσπαθεί να μας σταματήσει. Γι’ αυτά που λέω τώρα, μη σκεφτείτε ότι φταίει η παλιά μου ασθένεια, αλλά αυτά τα πράγματα υπάρχουν τόσο σε εμάς όσο και στην Ελλάδα. Και από τις δύο πλευρές οι ακραίοι εθνικιστές αντιτίθενται στη δίπλα-δίπλα ζωή.
Μετά τι κάνατε;
Έγραψα μια επιστολή στη μαμά Ελένη και έγραψα το τηλέφωνό μου στην επιστολή, μόλις έλαβε την επιστολή μου τηλεφώνησε.
Τη γράψατε στα τουρκικά;
Ναι, την έγραψα στα τουρκικά, άλλωστε όλοι οι ενήλικες που έφυγαν από εδώ ήξεραν να μιλούν τουρκικά, πιο πολύ οι νέες γενιές δεν ξέρουν. Προσπάθησα να επικοινωνήσω με κάθε τρόπο, απ΄το βιβλίο, από δώ, από κει. Και το γράμμα ήταν ένας από αυτούς τους τρόπους, θα μπορούσα να δω το γράμμα που έγραψα σαν ένα μπουκάλι στον ωκεανό. Παραδέχομαι ότι δεν έδωσα παραπάνω τύχη σ΄ αυτήν την επιστολή. Είχα στείλει σε μια διεύθυνση που δεν γνώριζα καθόλου, ένα γράμμα στα τουρκικά.
Εσείς, δεν πίστεύατε και πολύ σε αυτό το θέμα, έτσι;
Για να σας πω την αλήθεια ναι, αλλά πάλι αποφάσισα να την στείλω, βασιζόμενη στις πληροφορίες που μετέφερε ο Γιώργος Ανδρεάδης, σκεπτόμενη ότι αν υπάρχει μια αδελφή που περιμένει την αδελφή της, σίγουρα θα ανταποκριθεί. Η μαμά Ελένη απευθύνθηκε σε μένα με το τηλέφωνο.
Ποια είναι η Ελένη, παρεμπιπτόντως;
Η Ελένη είναι η κόρη της Σοφίας, της μίας από τις δύο αδελφές που αναφέρονται στο βιβλίο του Γιώργου Ανδρεάδη «Τολίκα», και που μπορεί να είχε πάει στην Ελλάδα. Είναι η ανιψιά της Τολίκα. Λίγο καιρό μετά το τηλεφώνημα, η μαμά Ελένη ήρθε εδώ με τον ανιψιό της. Τις ιστορίες που αφηγείται ο Γιώργος Ανδρεάδης, μας τις διηγήθηκε η μαμά Ελένη με βουρκωμένα μάτια, μία προς μία.
Ακόμα και αν δεν περίμενατε απάντηση στην επιστολή σας, τι νοιώσατε λοιπόν τότε που η Ελένη σας διηγείται όλα όσα είχε περάσει η οικογένειά της στη γη των προγόνων;
Πρώτα απ' όλα ένοιωσα πολύ άσχημα, και φυσικά η μαμά Ελένη από το να κλαίει μπροστά μου, δεν μπορούσε να πει ούτε την ιστορία της. Με τα πολλά χωριστήκαμε ο ένας από τον άλλον… Τώρα βλέπω, ακόμα κι’από τον τρόπο που πίνουμε τον καφέ, πόσες πολλές συνήθειες μας είναι παρόμοιες. Ενώ περίμενα κάτι πολύ ξένο. Πού να ξέρω; Σαν επακόλουθο του ρατσιστικού μου υποσυνείδητου, ίσως να περίμενα ακόμα ένα ψυχρό και μακρινό πρόσωπο. Έτσι σκεφτόμουν τον ελληνικό λαό. Συζητήσαμε μετά με τους ντόπιους και αργότερα με τον αδερφό Ρετζέπ. Στην πραγματικότητα, αυτό που έκανε τη Μπάφρα να είναι η Μπάφρα, ξεριζώθηκε από δώ και πετάχτηκε μακριά…Αργά το αντιλήφθηκα. Η μαμά Ελένη από μένα ένα πράγμα ζήτησε, «Εσύ μετά απ΄αυτά είσαι κόρη μου, εντάξει;» είπε. Και εγώ με ευχαρίστηση δέχτηκα αυτήν την πρόταση και γίναμε σαν μητέρα και κόρη.
Τι κάνατε μετά που πέρασε η νοσταλγία;
Η μαμά Ελένη έμεινε μαζί μας για λίγο και στη συνέχεια επέστρεψε στην Ελλάδα. Επίσης, μαζί με τον αδελφό Ρετζέπ και τον Χαϊρουλάχ πήραμε τους δρόμους και αναζητήσαμε την Τολίκα σε όλα τα χωριά όπου ζούσαν Ρωμιοί.
Μπορείτε να μιλήσετε σύντομα για την ιστορία της Τολίκα χωρίς να εμβαθύνετε αυτή την αναζήτηση;
Προτού πάω σε αυτή την ιστορία που έζησε, θέλω να σας πω λίγα πράγματα για εκείνα τα χρόνια:
1) Με το που έχασε η Οθωμανική Αυτοκρατορία τους Βαλκανικούς πολέμους, άρχισε η δύσκολη εποχή για τους μη μουσουλμανικούς λαούς της Τουρκίας. Με λύπη μου λέω, ότι στην κατάσταση αυτή είχαν το μερίδιό τους και οι μη μουσουλμανικοί λαοί που ζούσαν στη Μαύρη Θάλασσα .
2) Ξέσπασαν οι οθωμανο-ρωσικοί πόλεμοι. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο ελληνικός λαός που ζούσε στα παράλια μετανάστευσε στις εσωτερικές περιοχές του Πόντου.
3) Οι μη μουσουλμανικοί λαοί απαλλάχθηκαν από τη στρατιωτική θητεία. Από το 1914, ο μη μουσουλμανικός πληθυσμός, ο οποίος μετά την αλλαγή του στρατιωτικού νόμου απαλλάχθηκε από τη στρατιωτική θητεία, δεν θα πήγαινε πλέον στον στρατό.
Υπο κανονικές συνθήκες θα μπορούσατε να σκεφτείτε ότι εξαλείφθηκαν οι διακρίσεις, αλλά βλέποντας αυτά που εφαρμόστηκαν, θα δείτε ότι όπως έγινε σε πολλά μέρη, έτσι και στη Μαύρη Θάλασσα ιδρύθηκαν Τάγματα Εργασίας και άρχισαν να παίρνουν σε αυτά τους Ρωμιούς.
Όταν συνδυάστηκαν όλοι οι παραπάνω παράγοντες, οι δρόμοι αναγκαστικής μετανάστευσης, οι τσέτες και τα Τάγματα Εργασίας μετατράπηκαν σε μηχανές θανάτωσης. Το βουνό Νεμπιγιάν, το οποίο βρίσκεται εδώ (ενν. Σαμψούντα), έγινε ο τόπος όπου κατέφευγε ο ελληνικός λαός για να γλυτώσει από τη αναγκαστική στρατιωτική θητεία και από άλλες πρακτικές στις οποίες δεν ήθελε να εκτεθεί. Οι εκστρατείες τρομοκράτησης του ελληνικού λαού ξεκίνησαν με την ανυποταξία των στρατιωτών και διάφορες άλλες δικαιολογίες.
H οικογένειά του Τολμάν Δημητρού εκείνα τα χρόνια ζούσε στους πρόποδες του όρους Νεμπιγιάν. Ζούσαν στην περιοχή μεταξύ Σαμψούντας και Μπάφρας, η οποία είναι γνωστή ως Γκιζίγκιόλ (Gizigöl). Ο Τολμάν Δημητρός ήταν ένας από τους κορυφαίους εμπόρους της Μπάφρας. Όπως είπε η μαμά-Ελένη, ο Δημητρός είχε δύο κόρες. Ο Χατζή Ομέρ, ο ιδιοκτήτης του γειτονικού αγροκτήματος, προειδοποιεί τον Δημήτρη να πάρει προφυλάξεις λέγοντας του ότι κάτι μπορεί να συμβεί αυτές τις μέρες. Στη συνέχεια, ο Τολμάν Δημητρός στέλνει με τον Χουσεϊν τις κόρες του, την οχτάχρονη Σοφία και την τετράχρονη Τολίκα, στο κτημα του Χατζή Ομέρ. Στο αγρόκτημα του Χατζή Ομέρ περιποιούνται τα παιδιά πολύ καλά. Αργότερα, τα παιδιά παραδίδονται πάλι σε αυτόν τον αμαξά τον Χουσεϊν. Ο Χουσεϊν τα παιδιά που πήρε από το αγρόκτημα του Hacı Ömer (Χατζή Ομέρ), κατευθύνθηκε στο δρόμο προς τη Σαμσούντα. Εν τω μεταξύ, οι Τολμανλάρ, που δεν στάθηκαν τόσο τυχεροί όσο τα παιδιά τους, σκοτώνονται στις επιθέσεις που έγιναν στο χωριό του Τολμάν Δημητρού.
Τότε τί ημερομηνία ήταν, ξέρεις;
Φυσικά, ήταν το 1922, τότε ήταν που αυτός ο τόπος κάηκε εντελώς, πρέπει να πούμε ότι πολλοί άνθρωποι σκοτώθηκαν εδώ γύρω τότε. Καθώς ο κακόψυχος Χουσείν μεταφέρει τα παιδιά κατ’ ευθείαν στη Σαμψούντα, η Τολίκα θέλει να πάει για τουαλέτα και το λέει στην αδελφή της Σοφία. Η Σοφία λέει στον αμαξά Χουσείν ότι η αδελφή της θέλει να πάει για τουαλέτα, ζητώντας του να σταματήσει, αλλά ο Χουσείν αντί να σταματήσει, αρπάζει το παιδί και το πετάει έξω από το κάρο. Η Τολίκα τρέχει πίσω από το κάρο χωρίς να μπορεί να το προφτάσει, ενώ η Σoφία έμεινε να κοιτάει χωρίς να μπορεί να κάνει τίποτα για την αδελφή της. Έτσι με αυτόν τον τρόπο οι αδελφές Σοφία και Τολίκα αποχωρίστηκαν βίαια η μία από την άλλη.
Η Σοφία συνεχίζει να αναζητά την αδελφή της;
Ποτέ δεν παραιτήθηκε, παρά την ηλικία που προχωρούσε και παρόλες τις δυσκολίες που έζησε, ζητούσε συνεχώς από την κόρη της Ελένη να προσπαθήσει να βρει τη θεία της που έμεινε στη Μπάφρα. Επί πλέον η μητέρα της Ελένης, η Σοφία, ανησυχούσε έντονα και βιαζόταν, έλεγε συνεχώς ότι βλέπει στον ύπνο της την αδελφή της που αναγκάστηκε να την αφήσει, βλέπει εκείνη την καταραμένη σκηνή και οι κραυγές βοήθειας της Τολίκα δεν φεύγουν από τ’αυτιά της.
Ο άνθρωπος όταν ταν μεγαλώνει επιστρέφει πίσω στα παλιά πολύ περισσότερο. Δεν απομένουν πολλά που θα αποσπάσουν το μυαλό από την καρδιά του, όπως συμβαίνει όταν είναι νέος. Το ίδιο έκανε και η Σοφία Καλπακίδη. Πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής της βιώνοντας τις εκκωφαντικές κραυγές βοήθειας της αδελφής της Τολίκα. Η Σοφία έχασε τη ζωή της το 2011 προτού μπορέσει να φτάσει στην αγαπημένη της αδελφή Τολίκα.
Είναι μια πολύ οδυνηρή ιστορία. Πώς εμπλέκεται ο Γιώργος Ανδρεάδης σε αυτή την ιστορία; Πώς τη μαθαίνει;
Ακριβώς όπως μεταφέρουμε τις χαρές μας στο μέλλον, έτσι μεταφέρουμε και τον πόνο μας στο μέλλον. Αυτή είναι και η ιστορία της Σοφίας και της χαμένης αδερφής της, της Τολίκα. Η Σοφία τα είπε στην κόρη της την Ελένη και η Ελένη, τα όσα πέρασε η αδελφή της γιαγιάς, τα διηγήθηκε στην δική της κόρη. Η κόρη της Ελένης κάνει μια εργασία στο σχολείο της, σχετικά με αυτήν την πονεμένη ιστορία, και λόγω αυτής της ιστορίας της απονέμεται βραβείο. Με αυτόν τον τρόπο εμπλέκεται σε αυτή την πονεμένη ιστορία και ο συγγραφέας Γιώργος Ανδρεάδης, ο οποίος αργότερα την μετασχηματίζει σε βιβλίο. Επιπλέον, ο Γιώργος Ανδρεάδης για να μπορέσει να βρει την Τολίκα έκανε ακόμη και φίλους στη Μπάφρα, ο Σαφέτ ήταν ένας από αυτούς, αλλά παρά τις προσπάθειές του δυστυχώς, ο Γιώργος Ανδρεάδης δεν μπόρεσε να βρει την Τολίκα.
«ΣΥΝΑΝΤΗΣΑΜΕ ΔΕΚΑΔΕΣ ΜΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΛΙΚΑ»
Ας επιστρέψουμε τότε πίσω στην Tolika, τι λέτε;
Όπως είπα παραπάνω, συμμετείχα σε αυτήν την ιστορία με τη δική σας διαμεσολάβηση. Άρχισα εδώ, μαζί με πολλούς φίλους μου, να ψάχνω για την Τολίκα. Τότε έπρεπε να συγκρουστούμε με την πραγματικότητα ακόμα περισσότερο. Δεν θα παραλείψω να πω ότι συναντήσαμε δεκάδες με το όνομα Τολίκα. Αναζητώντας την Τολίκα συναντηθήκαμε με πολλά ορφανά. Αλλά εστιάσαμε περισσότερο στην Τολίκα του Ανδρεάδη. Επικεντρώσαμε στα χωριά μεταξύ της Μπάφρας και της Σαμψούντας και άρχισαμε να δουλεύουμε και στο χωριό Σαρίκιοϊ. Ο αδελφός Ρετζέπ (Γιλμάζ) με υποστήριξε πολύ σ΄ αυτό το θέμα, κι αν δεν διέθετε το αυτοκίνητό του, ίσως δεν θα μπορούσαμε να φτάσουμε καν σε κάποιο αποτέλεσμα.
Η Τολίκα που ψάχναμε εμείς είχε ένα πολύ συγκεκριμένο σημάδι στο μάγουλο της. Έτσι, αν η Τολίκα ζούσε εδώ, η δουλειά μας θα ήταν λίγο πιο εύκολη και χάρις σε αυτό το σημάδι θα ήταν ευκολότερο να την βρούμε. Αρχίσαμε να ψάχνουμε ένα προς ένα τα χωριά στα οποία εκείνα τα χρόνια δίνανε στα παιδιά το όνομα ‘Τολίκα’.
Όπως είπα, προσεγγίσαμε δεκάδες παιδιά που είχαν μείνει ορφανά και είχαν το όνομα Τολίκα. Συνεχίσαμε την αναζήτηση με αυτόν τον τρόπο για ημέρες. Και ενώ ψάχναμε στα χωριά, βρήκαμε τα ίχνη της οικογένειας της Τολίκα στη Μπάφρα, δηλαδή ακριβώς δίπλα μας. Έφτασα στον θείο Μεχμέτ, τον γιο της Τολίκα. Από νέος ζούσε στη Μπάφρα, γύρω από το ζαχαροπλαστείο του στη λεωφόρο Karnaval. Αυτός που με βοήθησε να βρω την Τολίκα ήταν ο ο πατέρας του φίλου σου, ο Χαϊρουλάχ ο παλαιοπώλης. Ο Μεχμέτ, για το θέμα αυτό δεν δεχότανε κανέναν, επειδή όμως μεσολάβησε ο Χαϊρουλάχ, για να μη μας δυσαρεστήσει μας δέχτηκε. Μάθαμε ότι η σύζυγος του θείου Μεχμέτ ήταν και αυτή Ρωμιά και ότι ήταν ένα από τα ορφανά που κατά τη διάρκεια τηςς παιδικής τους ηλικίας παρέμειναν στη Μπάφρα. Ο θείος Μεχμέτ δεν γνωρίζε ούτε τη μητέρα του ούτε τον πατέρα του, και τους δύο δεν τους γνώρισε.
Ο θείος Μεχμέτ, τη μητέρα του την Τολίκα πώς την αποχωρίζεται;
Η Τολίκα μένει για ένα διάστημα στο χωριό Χατχηομέρ (Hacıömer). Στη συνέχεια την πήραν από εκεί και την πήγαν στο Σαρίκιοϊ. Όταν η Τολίκα έγινε 15 ετών, την παντρέψανε με έναν ορφανό μουσουλμάνο. Απ΄ αυτόν τον γάμο γεννήθηκε ένα παιδί. Στο χωριό όπου ζούσαν, μετά από λίγο καιρό αρχίζουν να πιέζουν έντονα τον σύζυγο της Τολίκα λέγοντας του «εσύ γιατί πήρες αυτήν την Ρωμιά;». Αποτέλεσμα αυτής της πίεσης, ήταν αυτός να παρατήσει την Τολίκα, τη γυναίκα του. Ο πρώην σύζυγος της Τολίκα κρατάει κοντά του το παιδί. Στη συνέχεια παντρεύεται μια γυναίκα από τη συνοικία Μπουγιούκ τζαμί (Büyükcami) της Μπάφρας. Δίνουν τότε την Τολίκα σε ένα αγρόκτημα σαν υπηρέτρια. Η οικογένεια που πήρε την Τολίκα, δίνοντας ως αντάλλαγμα μια αγελάδα, την δίνει κι αυτή με τη σειρά της σε μια άλλη οικογένεια. Στην οικογένεια εκείνη η Τολίκα παντρεύεται με έναν Αλβανό.
Μετά τι απέγινε ο Μεχμέτ;
Ο πατέρας, ο οποίος χωρίζει τον Μεχμέτ από τη μητέρα του, δεν φροντίζει το παιδί και το παραδίδει σε άλλη οικογένεια. Αυτή η οικογένεια φροντίζει τον θείο Μέχμετ, και όταν ο θείος Μεχμέτ μεγαλώνει, μαθαίνει ότι είναι Έλληνας.
Τι έκανε η Τολίκα σε αυτή την περίπτωση;
Η Τολίκα που την πουλήσανε με αντάλλαγμα μια αγελάδα, ενάμιση χρόνο μετά πεθαίνει από φυματίωση. Υποθέτω ότι ίσως πέθανε 19 ή 20 ετών.
«από το κλάμα δάκρυ στα μάτια μας δεν έμεινε»
Είναι πραγματικά οδυνηρό, σ΄αυτήν την ηλικία αλλάζει χέρια από τον έναν στον άλλον, σαν να ήταν εμπόρευμα …και τελικά έχασε τη ζωή της. Σε αυτό το σημείο ας επιστρέψουμε πίσω στον γιό της Τολίκα…
Με τη διαμεσολάβηση του Hayrullah (Χαϊρουλάχ) πήγαμε στον θείο Μεχμέτ. Ο θείος Μεχμέτ άρχισε, από όσα γνώριζε, να μας λέει ήσυχα την ιστορία του. Είπε την ιστορία της μητέρας του της Τολίκα, που όπως είπα παραπάνω δεν είχε καθόλου συγγενείς. Ο θείος Μεχμέτ καθώς μας έλεγε για την οικογένειά και για όλα όσα έζησε τα μάτια του γέμισαν δάκρυα, …. και εμείς ζούσαμε μαζί του το πεπρωμένο του…… και ακούγαμε ….. και από το κλάμα δάκρυ στα μάτια μας δεν έμεινε.
Κάθήσαμε μαζί με τον Χαϊρουλάχ στο βάθος και με δάκρυα ακούγαμε όσα έλεγε. Όταν είπαμε στον θείο Μεχμέτ ότι οι ξαδέλφες του ζούσαν στην Ελλάδα, από τη χαρά του αντέδρασε σαν τρελός, και εμείς σαστήσαμε, είπαμε ότι ίσως σε εμάς αντιδρά έτσι, ενώ στην πραγματικότητα ζει μέσα στον φόβο … μια στιγμή μάλιστα, σαν να …ξελαφρώσαμε, αρχίσαμε ξαφνικά να γελάμε.
Με την ευκαιρία, πόσο χρονών είναι ο θείος Μεχμέτ;
Είναι 90 χρονών.
Πώς συναντήθηκε ο θείος Μέχμετ με την κόρη της Σοφίας την Ελένη και με τους τους άλλους συγγενείς,;
Αφού τελειώσαμε τη συνομιλίας μας με τον θείο Μέχμετ, αμέσως μετά του είπα για την Ελένη που ζούσε στην Ελλάδα. Η μαμά Ελένη και οι συγγενείς της, μέσα στην εβδομάδα αμέσως ήρθαν στην Μπάφρα. Εμείς, μαζί με τη μαμά Ελένη και τους συγγενείς που είχε κοντά της, πήραμε το δρόμο για το σπίτι του θείου Μεχμέτ.
Θα ήθελα να μπορούσα να γνώριζα και τη μητέρα της Ελένης, λες και δεν ήταν η Ελένη εκεί μπροστά μου, αλλά η Σοφία. Όπως ακριβώς η Σοφία ήθελε να σμίξει με την αδερφή της την Τολίκα, το ίδιο αισθανόταν και η Ελένη για τον ξαδέλφό της Μεχμέτ. Γι΄αυτό τον λόγο τόσο πολύ ήταν ενθουσιασμένη, που συνεχώς την έπιαναν κρίσεις κλάματος.
Η μαμά Ελένη είναι μια όμορφη κοντούλα Ελληνίδα πάνω από τα 70, με λευκά μαλλιά, όπως είπα, ο θείος Μεχμέτ ενενηντάρης πλέον δεν είναι σε θέση να περπατήσει χωρίς υποστήριξη. Για να έρθει προς το μέρος μας κρατούσε ένα στήριγμα που τον διευκόλυνε. Άνοιξε την πόρτα να μπούμε. Εμείς με τη μαμά Ελένη πρώτα μπήκαμε μέσα, και ο Μεχμέτ αντικρύζοντας τη μαμά Ελένη και το παιδί του αδελφού της, για μια στιγμή ένιωσε σαν να είχε δει τους γονείς του. Μπροστά στο έκπληκτο βλέμμα της μαμάς Ελένης, ο θείος Μέχμετ ανέφερε την ομοιότητα που είχαν τα μάτια και το μέτωπο της με αυτά της μητέρας του. Αγκαλιάστηκαν. Για μεγάλο χρονικό διάστημα έμειναν αγκαλιάσμένοι και έκλαιγαν….τα ξαδέλφια, μετά από ενός αιώνα σχεδόν χωρισμό, δεν άφηναν ο ένας τον άλλον.
Η μαμά Ελένη φιλάει τα μάτια και το πρόσωπό του ξαδέλφου της …και δεν τον αφήνει. Δεν ξέρω πώς να σας περιγράψω τα συναισθήματα που έζησα εκεί, δεν είναι κάτι που μπορεί να ειπωθεί και σε όλη τη ζωή μου δεν θυμάμαι άλλη στιγμή να ήμουν τόσο χαρούμενη. Την ημέρα εκείνη οι μητέρες όπως την Ελένη δεν έμειναν αποκομένες απ’ τις ρίζες τους, έπρεπε να επιστρέψουν στη Σαμψούντα αλλά και να υποσχεθούν ότι δεν θα αποχωριστούν μεταξύ τους ξανά . Από καιρό σε καιρό, η μαμά- Ελένη έρχεται για να δει τον ξάδερφό της. Όπως και να έχει, η μαμά -Ελένη και ο θείος Μεχμέτ βρήκαν στη Μπάφρα ένα κομμάτι τους, που για σχεδόν έναν αιώνα τους έλειπε.
"Αυτή η αναζήτηση μας έχει αλλάξει όλους μας"
Και ο αγαπητός Γιώργος Ανδρεάδης αν ζούσε σήμερα, θα ήταν απόλυτα ευτυχισμένος, έτσι δεν είναι;
Είναι δυνατόν; Χάρη στον αγαπητό Γιώργο, όλοι μας σήμερα έχουμε ανταμώσει με τη χαμένη μας πλευρά. Δηλαδή εσύ, εγώ, ο θείος Μεχμέτ, η Ελένη και πόσες ακόμα χαμένες ζωές δεν θα εμφανιστούν μετά απ΄αυτό. Γι 'αυτό δεν μπορώ να σας περιγράψω πώς αισθάνομαι που γνώρισα τον Γιώργο, την Ελένη, εσένα. Όλη αυτή η αναζήτηση μας έχει μεταμορφώσει όλους μας λίγο, κανείς απ’ όσους έχουμε εμπλακεί σε αυτή την ιστορία δεν μπορεί πια να ζει όπως πριν.
Ένα άρθρο που διάβασα λέει ότι στον Πόντο έχουν χαθεί 35.000 Ρωμιόπουλα. Με μεγάλη προσπάθεια, επανενώσαμε ένα παιδί με το δικό του παρελθόν και ευελπιστώ ότι και δεκάδες χιλιάδες άλλα παιδιά θα μπορέσουν να συναντήσουν τις δικές τους ρίζες και θα σωθούν από την ορφάνια τους. Για ακόμα μια φορά με ευγνωμοσύνη μνημονεύω τον αγαπητό Γιώργο Ανδρεάδη, τη Σοφία, την Τολίκα που πέθανε από φυματίωση σε νεαρή ηλικία. Προσδοκώ ότι αυτές οι προσπάθειες θα αυξηθούν, ότι θα είναι η αφορμή για την ειρήνη των δύο λαών και για να αντιπαρατεθούμε με το παρελθόν μας.
Πηγή: Δημοκρατικές ειδήσεις
Μετάφραση: Β. Αλατζίδου
Η ΤΟΛΙΚΑ Συγγραφέας: ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Εκδότης: ΕΡΩΔΙΟΣ
https://www.ianos.gr/i-tolika-0163427.html
Αληθινά σενάρια ΕΤ 3 Ανδρεάδης Τολίκα
https://www.youtube.com/watch?v=3tUi6Jds3Lg